Fformiwla Barnett

Fformiwla Barnett

Enghraifft o'r canlynol	fformiwla
Dechrau/Sefydlu	1978
Gwladwriaeth	y Deyrnas Unedig

Mae Fformiwla Barnett yn fecanwaith a ddefnyddir gan Drysorlys y Deyrnas Gyfunol i addasu symiau gwariant cyhoeddus a ddyrennir i Ogledd Iwerddon, Llywodraeth yr Alban a Chymru yn awtomatig i adlewyrchu newidiadau yn y lefelau gwariant a ddyrennir i wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru, yn Lloegr a Chymru neu ym Mhrydain Fawr, fel y bo'n briodol. Mae'r fformiwla'n berthnasol i gyfran fawr, ond nid y cyfan, o gyllidebau llywodraethau datganoledig. Er enghraifft, yn 2013-14 roedd yn berthnasol i oddeutu 85% o gyfanswm cyllideb Senedd yr Alban.^[1]

Enwir y fformiwla ar ôl Joel Barnett, a ddyfeisiodd hi ym 1978 tra’n Brif Ysgrifennydd y Trysorlys, fel ateb tymor byr i fân anghydfodau Cabinet yn y cyfnod cyn datganoli gwleidyddol a gynlluniwyd ym 1979. Er gwaethaf methiant y fenter honno, cadwyd y fformiwla i hwyluso datganoli gweinyddol ychwanegol yn llywodraethau Ceidwadol 1979 i 1997 o dan y prif weinidogion Margaret Thatcher a John Major, ac yna yng nghyd-destun datganoli gwleidyddol y llywodraethau Llafur dan arweiniad Tony Blair a Gordon Brown, a chlymblaid llywodraeth David Cameron. Mae'r llywodraeth bresennol yn parhau i'w ddefnyddio fel sail ar gyfer ariannu'r tair llywodraeth arall.

Dywedir nad oes gan fformiwla Barnett "unrhyw statws cyfreithiol na chyfiawnhad democrataidd", a chan mai confensiwn yn unig ydyw, gall y Trysorlys ei newid ar unrhyw adeg. Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae Joel Barnett ei hun wedi ei alw'n “gamgymeriad ofnadwy”.^[2] Yn 2009, daeth Pwyllgor Dethol Tŷ’r Arglwyddi ar Fformiwla Barnett i’r casgliad “na ddylid defnyddio Fformiwla Barnett mwyach i bennu codiadau blynyddol yn y grant bloc ar gyfer gweinyddiaethau datganoledig y Deyrnas Unedig ... Dylid cyflwyno system newydd sy’n dyrannu adnoddau i’r gwledydd datganoledig ar sail asesiad penodol o'u hanghenion cymharol."^[3]

1. ↑ Barnett Formula definition in Scottish Draft Budget 2013–14 www.scotland.gov.uk
2. ↑ "My funding formula for Scotland is a 'terrible mistake', Lord Barnett admits". Telegraph.co.uk. 16 Medi 2014. Cyrchwyd 13 Hydref 2016.
3. ↑ "HoL Select Committee on the Barnet Formula, Summary, paragraffau 4 a 6". publications.parliament.uk.